हुण टैम आया हिमाचली पहाड़ी भाषा दा

कुसी वी भाषा दे विकास च लोक साहित्य रा टकोदा योगदान होंदा ऐ। लोक साहित्य उस भाषा दी पुरातनता कनैं समृद्धता दा वी प्रतीक ऐ। हिमाचली वी आधुनिक भारती भाषां च उतणी ई पुराणी भाषा ऐ जितणियां कि होर। इसके लिखित नमूने असां जो 16वीं शताब्दी च गुलेर दी राणी श्रीमती विक्रम दे थ्होंदे हन। आजादी ते पैह्लें पहाड़ी राजेयां दे ज़माने च एह् राजकाजे दी भाषां तां रेही कन्नैं ई कन्नैं एह् कोर्ट कचैहरियां च वी प्रजोग होंदी रेही ऐ। पुराणे हस्तलेख कनैं पांडुलिपियां दी खोजा ते परन्त असां जो इसा दे इसते पैह्लैं वी प्रजोग होणे दे कई सबूत वी मिल्ले हन। एह् सब कोई अचरज व्हाली गल्ल नीं ऐ।
लोक साहित्य हमेशा लोकां मुख जुआन्नी इक पीड़िया तैं दूईया पीड़िया जो थमाहेया ऐ। हिमाचली भाषा च अनगिणत लोक गीत, लोक कथां, लोक कहावतां, लोक मुहावरे, लोकोक्तियां, बुझारतां, बारां, कारकां, झेह्ड़े कनैं गाथां मौजूद हन। मता किछ लोक साहित्य रा गीतां, लोक कथां, मुहावरेयां कनैं लोकोक्तियां दे रूपे च किट्ठा करी छपी नैं असें दे सामणें औणे दी पक उम्मीद ऐ। लोक साहित्य असें हिमाचली लोकें दे सामाजिक आस्था-विश्वासें रीति रिवाजां कनैं संस्कृतियां जो दर्शांदा ऐ। मुख जुआन्नी चली औणे कनैं लोक गीतां, लोक कथां, झेहड़ेयां लोक गाथां बगैरा च थोड़ा-थोड़ा फर्क तां सबनी भाषां दे लोक साहित्य च जुग जुगां ते रैहंदा आया ऐ। एह् फर्क असें री हिमाचली भाषा च वी मिल्लै तां कोई नौईं गल्ल नीं ऐ।

लोकगीतां रे संकलन हिमाचली भाषा च सरकारी गैर-सरकारी कनैं लोकां दे अपणे बक्खुआ तोवी जरूर होए-न अपर लोक कथां मतियां ई घट किट्ठियां होइयां कनैं किताबां रे रूपे च असां रे सामणें घट ई छपी नैं आइयां न।

हिमाचली लोक कथां वी संस्कृत दी पंचतंत्र, हितोपदेश कनैं बृहतकथां सांई केई उपदेशां, नीतिवाकां आचरण-आदर्शां कनैं मनोरंजन-मिठासा सौगी भरियां हन। केई कथां दहियां वी हैन जिह्नां च कल़ी दर कल़ी जुड़दी चली जांदी ऐ। पहल्के समें च जदूं असें बच्चे थे तां देहयो दे काथू ज़रूर थे। असां वी अपणे बचपने च आचार्य दुर्गादत्त, महंतो दाईया कनैं अपणी माऊ श्रीमती सत्यावती गुलेरी तें केई कथां सुणियां थिह्यां। अज केई भुल्ली गेइयां कनैं केई आज भी दिल दिमागे च बणिया हैन। अज देहे काथू हण मते ई घट रेही गे हन। इसा हालता च देहो दे अनमोल कथां दे खजाने जो भविख ताईं सम्हाली रक्खणा बड़ा जरूरी ऐ। हिमाचली भाषा च पिछले 40 सालां तें मता विकास कनैं निखार आया ऐ। इक सांझी हिमाचली भाषा दा मानक रूप वी तुसां जो इह्नां कथां च सुज्झणां ऐ। थोड़ा बहुत अंतर सबनीं भाषा च रैहंदा ऐ एह् गल्ल असां रे सब विदुआन खरा करी जाणदे ई हन।

लिखारियां कुस तरीके नैं हिमाचली जो सजाणा-संबारणा ऐ एहे तुसां तिह्नां पर ई छड्डी देह्या। कदी एह् मत बोला कि इसा च बोलियां ई बड़ियां हैन। एह् गलणा तुसां रे घट भाषा ज्ञान जो दस्सदा ऐ। तुसां जो भाषां दी पूरी जाणकारी ई नी ऐ। कोई वी भाषा बिनां बोलियां ते नेहीं होंदी। बोलियां च ई भाषा चुप चपीती छुप्पी रैंह्दी समें औणे पर तिसा जो मानता मिलदी। हिंदी, बंगला, तमिल, तेलगू, गुजराती, पंजाबी, मराठी, डोगरी च क्या बोलियां नेहीं। भाषा विज्ञान तुसां पढ़न तां पता लग्गै। नेंही तां नौलां लेखा चीखदेयां रैह्णा—नहीं पता तां चुप तां चुप करी बैठी रेह्या।

एह् खुशी दी गल्ल ऐ कि साहित्य अकादमी रे बाद नेशनल बुक ट्रस्ट इंडिया रे अध्यक्ष प्रोफेसरे विपिन चन्द्र ने हिमाचली भाषा च कुछ किताबां छापणे दा प्रशंसा जोग फैसला लेया ऐ। कोई दो करोड़ हिमाचली भाषा-भाषियां जो राष्ट्रीय स्तर पर पन्छाण मिल्ली ऐ। इसे करी नैं मिंह्जो लोककथां रे चुणाः च मता सजग सचेत वी रैह्णा पेया ऐ। इस संकलन च लोककथां दे मते साते रूप भेद रुचियां दी जानकारी देणा वी इक खास उद्देश रेह्या ऐ। एह् लोककथां बच्चेयां, नौजुआनां कनैं बड्डेयां माहणुआं दा वी मनोरंजन करगियां कनैं दिल जितगियां एह् उमीद ऐ।

असें री हिमाचल सरकार जो वी अपणी कुंभकर्णी निन्द्र छड्डी हिमाचली भाषा जो एम.ए. तैं पढ़ाणे दे इन्तजाम करने ताईं हिमाचल यूनिवर्सिटी च हिमाचली रिसर्च सेंटर कनैं हिमाचली विभाग दी स्थापना करने दी कोशिशां तेज करना चाही-दियां हन।

(ए लेख हिमाचली लेखक डाक्टर प्रत्युष गुलेरी दिया कताबा ‘हिमाचली लोक कथा’ दिया भूमिका ते ल्या है.)

http://galsuna.blogspot.com/

Join the Conversation

3 Comments

  1. says: pihudi

    himachli bhasha koi nai bhasha nahi hai par log himachal se bahar nikalte he apni is matri bhasha ko bolne me sharm mehsus karte hain yeh ek vidambna hai.kash har koi apni matri bhasha ko samman de.

  2. says: shayari

    Himachali language is too similar to punjabi language, though all india is equal, but still himachal has it’s own identity.

Leave a comment
Leave a comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.